آشنایی با آتش و روش های مقابله با آتش سوزی

بوسیله تیم محتوا یونکس در خرداد ۲۱, ۱۳۹۹ به روز رسانی شده در دی ۱۳, ۱۴۰۲

اولین قدم برای متوقف کردن آتش سوزی، شناسایی صحیح حادثه، فعال کردن سیستم اعلام حریق و پاسخ درست سیستم اضطراری اطفاء حریق می باشد. این اغلب عملکرد سیستم آتش نشانی و زنگ خطر است. بسته به ویژگی‌های خاص فضای محافظت شده چندین نوع سیستم و گزینه در دسترس است.

قبل از تلاش برای درک سیستم های آتش نشانی و اسپرینکلر (آبپاش های اتوماتیک)، داشتن دانش بنیادی در مورد توسعه و رفتار آتش سوزی مفید است. با استفاده از این اطلاعات، نقش و تعامل سیستم‌های ایمنی در فرآیند محافظت از این طریق می تواند بهتر تحقق یابد.

اصولاً، آتش سوزی یک واکنش شیمیایی است که در آن یک ماده کربنی (سوخت)، با اکسیژن مخلوط می‌شود (معمولاً به عنوان یکی از اجزای هوا) و تا جایی گرم می‌شود که بخارهای قابل اشتعال تولید می‌شود. سپس این بخارات می‌توانند با چیزی که به اندازه کافی داغ است باعث ایجاد احتراق بخار و آتش سوزی شوند. به زبان ساده، چیزی که می‌تواند بسوزاند، چیزی را که گرم است، لمس می‌کند و آتش ایجاد می‌شود.

کتابخانه‌ها، بایگانی‌ها، موزه‌ها و ساختارهای تاریخی غالباً حاوی چندین سوخت هستند. اینها شامل کتاب‌ها، نسخه‌های خطی، سوابق، آثار باستانی، کابینت، مبلمان و مواد شیمیایی آزمایشگاهی هستند. باید دانست که هر کالای حاوی چوب، پلاستیک، کاغذ، پارچه یا مایعات قابل احتراق یک سوخت بالقوه است. همچنین محیط‌های مختلف شامل سیستم‌های روشنایی و انرژی الکتریکی، تجهیزات گرمایش و تهویه مطبوع، فعالیت های حفظ و نگهداری حرارت و لوازم اداری برقی می‌باشند. فعالیت‌های ساختمانی از جمله شعله، لحیم کاری و برش منابع مکرر اشتعال است.

هنگامی که منبع احتراق با سوخت برخورد می‌کند، می‌تواند آتش سوزی را آغاز کند. پس از این تماس، آتش سوزی تصادفی با رشد آهسته شروع می شود، روند ذوب شدن ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت ادامه داشته باشد.

مدت زمان این دوره “وابسته” به عوامل مختلفی از جمله نوع سوخت و مقدار اکسیژن موجود بستگی دارد. در این دوره تولید گرما افزایش می‌یابد و باعث ایجاد دود به میزان متوسط می‌شود. بوی دود معمولاً اولین نشانه‌ای از وقوع آتش سوزی اولیه است. در این مرحله است که تشخیص اولیه (چه انسانی و چه اتوماتیک) و به دنبال آن پاسخ به موقع توسط متخصصان اضطراری آتش سوزی، می تواند قبل از بروز خسارات قابل توجه، آتش را کنترل کند.

با شروع آتش سوزی اولیه، معمولاً تولید گرمای کافی به منظور شروع شعله‌های باز و قابل مشاهده وجود دارد. هنگامی که شعله‌های آتش ظاهر می شوند، آتش از یک وضعیت نسبتاً جزئی به یک رویداد جدی با شعله سریع و رشد گرما تغییر می‌کند. دمای سقف می‌تواند در اولین دقیقه از ۱۰۰۰ درجه سانتیگراد (۱۸۰۰ درجه فارنهایت) فراتر رود. این شعله‌ها می توانند محتویات قابل احتراق داخل اتاق را آتش بزنند و بلافاصله جان سرنشینان اتاق را به خطر بی‌اندازند.

در بیشتر آتش سوزی‌ها، آب نمایانگر خاموش کننده ایده آل است. آبپاش‌های آتش نشانی یا همان اسپرینکلرها که جزو تجهیزات آتش نشانی بسیار کاربردی می باشند، آب را به صورت مستقیم بر روی شعله ها و گرما پخش می کنند که باعث خنک شدن روند احتراق می‌شود. اسپرینکلرها در مرحله جلوگیری از رشد شعله اولیه آتش مؤثر هستند، اسپرینکلر اگر به درستی انتخاب شود به سرعت گرمای آتش را تشخیص می‌دهد و پس از چند دقیقه فعال شده و شعله‌ها را سرکوب و از پیشرفت آتش جلوگیری می‌کند.

مثلث آتش

جهت ایجاد آتش سه عامل گرما، اکسیژن و ماده سوختنی شرکت دارند که هرگاه این سه عامل به نسبت معینی در یک جا جمع شوند آتش پدید می آید.

تعریف آتش

آتش یک عکس العمل شیمیایی همراه با شعله، حرارت و روشنایی است به عبارت دیگر ترکیب مواد قابل اشتعال با اکسیژن را آتش می گویند.

داغ ترین بخش شعله

داغ ترین بخش شعله نوک زبانه های آن است.

محصولات نهایی احتراق

موادی از قبیل بخار آب، خاکستر، دود، گازهای متان، دی اکسید کربن، مونو اکسید کربن، دی اکسید گوگرد و … است که در اثر سوختن حاصل می گردند.

راه های ایجاد حرارت

ایجاد حرارت مکانیکی مثل : اصطکاک بین دو جسم (کبریت)
ایجاد حرارت از طریق الکتریسیته مثل: اتو، سیم برق گرم شده و صاعقه
ایجاد حرارت شیمیایی مثل: ترکیب آب با فلز سدیم و پتاسیم و یا ترکیب چربی با اکسیژن

آتش برون سوز یا سطحی

آتش های ناشی از مایعات قابل اشتعال مثل: انواع مواد نفتی و الکلی و … هستند که شعله روی سطح و یا بالای آنها تشکیل می شود.

آتش درون سوز یا مغز

آتش ناشی از جامدات قابل اشتعال مانند: انواع چوب و ذغال، پارچه، لاستیک، پلاستیک، الیاف، توتون، نفتالین و … هستند که شعله درون آن تشکیل می شود.

ارتفاع شعله

ارتفاع شعله تابع مقدار تولید مولکول آزاد از سطح ماده سوختنی می باشد. هر مقدار تولید مولکول بیشتر و سریع‌تر صورت گیرد، به ناچار مولکول ها باید مسافت بیشتری را طی کنند تا خود را به اکسیژن برسانند لذا ارتفاع بیشتر به طرف بالا می‌رد، در مایعات قابل اشتعال این میزان بسیار زیاد است، در چوب کمتر و در زغال به حداقل خود می رسد.

رنگ شعله

رنگ شعله بستگی به حرارت شعله دارد.

شعله قرمز حدود ۵۰۰ درجه سانتی‌گراد، شعله نارنجی حدود ۹۰۰ درجه سانتی‌گراد، شعله زرد حدود ۱۱۰۰ درجه سانتی‌گراد و شعله سفید روشن در حدود ۱۴۰۰ درجه سانتی‌گراد حرارت دارد.

پیشنهاد می کنیم مقاله راهنمای خرید کپسول آتش نشانی مناسب ساختمان را از دست ندهید و اگر به دنبال خرید کپسول آتش نشانی هستید روی لینک کلیک کنید.

احتراق کامل و ناقص

احتراق کامل هنگامی است که تمام عناصر موجود در ساخت به بالاترین حد اکسیداسیون خود برسد، ولی اگر مقداری از مواد قابل اکسید شدن در سوخت باقی بماند و یا همراه دود پراکنده شود، احتراق ناقص صورت گرفته است که در این صورت مقداری از انرژی تلف شده است.

جهت اطفاء حریق ها باید یک یا دو عامل فوق را از بین ببریم:

چنانچه ماده سوختنی را از آتش بگیریم به آن قطع کردن یا جداسازی و یا اتش بُر می گوییم. مثل: بستن شیر سوخت و یا دور کردن وسایل سوخته نشده.

چنانچه مانع رسیدن اکسیژن به آتش شویم، به آن روش خفه کردن می گوییم. مثل: استفاده از شن و ماسه یا پتو یا کف‌ها، پودرها و یا گازهای اطفاء حریق.

چنانچه گرما را از آتش بگیریم، به آن روش سرد کردن یا پایین آوردن دما می گوییم، مثل استفاده از آب.

اجزا و عملکرد اسپرینکلر

سیستم‌های اسپرینکلر در اصل مجموعه‌ای از لوله‌های آب هستند که توسط یک منبع قابل اعتماد آب را تأمین می‌کنند. در فواصل انتخابی در امتداد این لوله‌ها،شیرهای فعال شده با گرما، به عنوان سر اسپرینکلر شناخته می‌شوند. این سیستم اسپرینکلر است که وظیفه توزیع آب بر روی آتش را بر عهده دارد. بیشتر سیستم‌های آبپاش همچنین شامل زنگ هشدار به سرنشینان و نیروهای اضطراری هنگام فعال شدن آبشار (آتش سوزی) می‌شوند.

در مرحله آتش سوزی اولیه، خروجی حرارت نسبتاً کم است و قادر به ایجاد عملکرد آبپاش نیست. با این حال، با افزایش شدت آتش، عناصر سنجش آبپاش در معرض دمای بالا قرار می‌گیرند (به طور معمول بیش از ۵۷-۱۰۷ درجه سانتیگراد (۱۳۵-۲۲۵ درجه فارنهایت))، و تغییر شکل می‌دهند. با افزایش آتش سوزی، این عنصر پس از گذشت دوره تقریبی ۳۰ تا ۱۲۰ ثانیه مهر و موم های آبپاش را آزاد می‌کند و اجازه می‌دهد آب روی آتش تخلیه شود و عمل سرکوب را شروع کند. در بیشتر مواقع کمتر از ۲ آبپاش برای کنترل آتش مورد نیاز است. با این حال، برای آتش سوزی در حال رشد، مانند ریختن مایعات قابل اشتعال، تا ۱۲ آبپاش ممکن است لازم باشد.

مهار آتش وابسته به خاموش کردن شعله های آتش قبل از شعله ور شدن آن است، در غیر این صورت، آسیب ناشی از آن ممکن است خیلی جدی باشد. در زمان شروع آتش، افراد حاضر در محل می توانند با کپسول آتش نشانی اولین خط دفاعی مؤثر باشند. در مواقعی که آتش شعله ور شده و کپسول آتش نشانی در دسترس نیست و هچنین مکان مورد نظر دارای سیستم اعلام و اطفاء حریق نمی‌باشد فورا با مراکز آتش نشانی تماس گرفته شود. برای به حداقل رساندن خطر آتش سوزی و تأثیر آن، موسسات باید برنامه‌های جامع و عینی حفاظت از آتش را تهیه و پیاده سازی کنند. برنامه باید شامل اقدامات پیشگیری از آتش سوزی، روش های تشخیص آتش سوزی و هشدار به پرسنل و وسیله‌ای برای خاموش کردن آتش سوزی باشند.

علاوه بر تلاش‌های عادی برای کنترل آتش، ممکن است برای شروع آلارم های ساختمان و آتش نشانی، خاموش کردن تجهیزات الکتریکی و مکانیکی، بستن درها و میراگرها و برخی از مراحل را به حالت تعلیق درآورید.

روش های مقابله با اتش سوزی

قبل از هرگونه اقدام شیر گاز و فیوز برق را قطع کرده و یک نفر را برای درخواست کمک از آتش نشانی بفرستید.
در موقع روبرو شدن با حریق هیچ گاه وقت خود را تلف نکنید و بدانید که تا زمانی حریق‌ها کوچک هستند شما قادر به کنترل و اطفای آن هستید.
مراقب گسترش آتش به جاهای دیگر باشید و مواد قابل اشتعالی که هنوز آتش به آنها نرسیده است را سریعا از آتش دور کنید.
در جایی قرار بگیرید که بتوانید از چند جهت به حریق حمله کنید و در صورت لزوم محل خود را تغییر داده و یا دور شوید.
بهترین جهت برای اطفاء حریق، پشت به باد است؛ زیرا گرما و دود به سمت ما نمی آید.
مواد اطفاء حریق (آب، شن و ماسه، کپسول آتش نشانی و…) را همیشه به ریشه آتش بپاشید، نه به زبانه های آتش.
همیشه مواظب خطر انفجار و سقوط اجسام و یا فروریختن سقف باشید و در صورت احساس خطر در پناه یک حفاظ به مبارزه با آتش ادامه دهید.
هیچ گاه بر روی مایعات قابل اشتعال آب نریزید، زیرا آب سنگین تر از مایعات است و آتش را گسترده تر می کند.
هیچ گاه برای خاموش کردن سیم و یا وسایل برقی در حال سوختن از آب استفاده نکنید؛ زیرا موجب برق گرفتگی می شود.
اگر سیلندر گاز دچار حریق شد، سعی در بستن آن کنید. برای این کار می توانید پارچه خیس یا لباس خود را دور دستتان پیچیده و شیر سیلندر را ببندید، در غیر اینصورت جهت جلوگیری از انفجار ، باید بطور مرتب آن را با آب سرد کنید.
اگر در ساختمانی که آتش گرفته محبوس شدید، بهترین کار این است که به اتاقی که دارای پنجره است پناه ببرید و درب را ببندید؛ یک پتو یا فرش و یا مانند آن را کاملا زیر درب گذاشته تا دود وارد اتاق نشود؛ سپس از طریق پنجره تقاضای کمک کنید.
برای جلوگیری از شدید شدن آتش سوزی، از سیستم اعلام حریق استفاده کنید تا بتوانید به موقع برای خاموش کردن آتش اقدام کنید.

آتش گرفتن البسه

معمولاً کسانی که دچار آتش سوزی لباس هایشان می‌شوند یا موضوع را جدی نمی‌گیرند و یا اغلب آنها شدیدا ترسیده و کنترل خود را از دست می‌دهند.

به علت اینکه نوک زبانه‌های آتش همیشه روبه بالا قرار می‌گیرد و داغ ترین بخش شعله نیز در نوک زبانه‌های آن است لباس های بالاتر خیلی سریع تر می سوزد به خصوص اگر فرد راه برود یا بدود.

تعدادی از این افراد به سمت آب میروند تا خود را خاموش کنند. ولی زمانی که به آب می رسند بخش زیادی از بدن آنها سوخته است.

آتش سوزی لباس ها موجب سوختن پوست، موها و سایر قسمت های بدن می شود.

فرد ایستاده مانند کبریت روشنی است که آنرا وارونه بگیریم، زبانه های آتش خیلی سریع قسمت های بالایی بدن بخصوص صورت را خوهد سوزاند.

اگر می توانید در کمتر از چند ثانیه لباس را در آورید، این کار را حتما انجام دهید در غیر اینصورت مطابق موارد زیر عمل کنید:

هرگز راه نروید و یا ندوید زیرا هوای بیشتری به آتش رسیده و آنرا وسیع تر می کند.
خیلی سریع روی زمین دراز بکشید.
دراز کشیده، صورت خود را گرفته و روی زمین به دور خود بچرخید.
بهتر است یک پتو، فرش، پرده، پارچه و یا هر پوشش غیر پلاستیکی را به دور خود پیچیده و به دور خود بچرخید.